Diyarbakır'da insan hakları algısı araştırması: Bugün 90'lardan farklı değil

Diyarbakır'da insan hakları algısını ölçmek emeliyle 27 Kasım-4 Aralık 2021 tarihleri ortasında bin kişi ile yüz yüze yapılarak gerçekleştirilen araştırmanın sonuçları kamuoyuyla paylaşıldı. Diyarbakır Barosu'nun Rawest Araştırma Şirketi'ne yaptırdığı İnsan Hakları Algısı Raporu'nda iştirakçilerin yüzde 47'si insan hakları konusunda Türkiye'nin geleceği için karamsar, yüzde 46'sı ise optimist olduğunu söz etti.

Raporda, iştirakçilerin cinsiyet ve yaşlarının insan hakları konusunda Türkiye'nin geleceği için kanılarında bariz bir tesir oluşturmadığı, lakin oy tercihlerinin çarpıcı biçimde niyetlerine tesir ettiği sonucuna da varıldı.

AKP seçmenleri "Türkiye'de insan hakları ihlali yok" dedi

Araştırmaya katılan bin bireyden 850'si Türkiye'de insan haklarının ihlal edildiğini belirtti. Bu oranın yüzde 71'i "sık insan hakları ihlali" yaşandığı, yüzde 14'ü ise insan hakları ihlallerinin "bazen" olduğu tarafında görüş bildirdi. İştirakçilerin insan hakları ihlallerine ait niyetlerinin siyasi parti oy tercihlerini direkt etkilediği vurgulanan raporda, "Türkiye'de insan hakları ihlal edilmiyor" diyenlerin büyük çoğunluğunun AKP seçmeni olduğuna dikkat çekildi.

Raporda, "Hak ihlalleri ile iştirakçilerin siyasi parti oy tercihleri birlikte değerlendirildiğinde, hak ihlallerinin Kürt sorunuyla önemli halde bağı bulunduğu ve bağın siyasi parti oy tercihlerini şekillendirdiği görülmektedir" tabirleri yer aldı.

Diyarbakır Baro Lideri Nahit Eren

Söz özgürlüğü ve adalet sistemine itimat

Raporda, iştirakçilerin yüzde 75'inin yasalar tarafından korunduğuna dair inanç hissetmediği tabir edildi. Bin iştirakçiden 620'si Türkiye'de tabir özgürlüğünün olmadığını belirtirken iştirakçilerin yüzde 26'sı "kısmen", yüzde 6'sı ise "tamamen" söz özgürlüğü olduğunu söyledi.

Raporda Türkiye'de adalet sistemine itimada ait de çarpıcı sonuçlar çıktı. İştirakçilerin yüzde 73'ü Türkiye'deki adalet sistemine "düşük ölçekte" güvendiğini lisana getirdi.

"90'lı yıllardaki durum bugün de devam ediyor"

Hazırlanan raporda, Türkiye'de ağır hak ihlallerinin yaşandığı 1990'lı yılların bugüne kıyaslanmasıyla ilgili de dikkat alımlı sonuçlar elde edildi. Saha araştırmasında, 90'lı yıllarda ve bu periyotta Türkiye'nin insan haklarına ne kadar değer verdiği soruldu. İştirakçilerin yüzde 75'i 1990'lı yıllarda Türkiye'nin insan haklarına ehemmiyet vermediğini söylerken yüzde 73 ise bugün de durumun tıpkı olduğunu tabir etti.

Rapor, "katılımcıların 90'lara dönüşün olmayacağı istikametindeki telaffuzlara hak vermediğini" de gösterdi.

Diyarbakır Baro Lideri Nahit Eren, bu durumu bilhassa 2015 yılında çatışmalı sürece yine dönülmesiyle alakalı olduğunu belirterek "1990'lı yıllardaki hak ihlali algısında çok da farklı bir noktada olmadığımızı görüyoruz. Bu alışılmış ki acı. Ortadan geçen 30 yıla karşın tıpkı noktaya gelmiş olmak Türkiye demokrarisi açısından, Türkiye'deki insan hakları açısından çarpıcı bir durum" değerlendirmesini yaptı.

Faili meçhullerde cezasızlık siyaseti

Araştırmaya katılanların yüzde 57'si 90'lı yıllardaki faili meçhul cinayetlerle ilgili yargı süreçlerinin adil yürütülmediğini savundu. Araştırmayı yapan Rawest Araştırma Şirketi'nin Genel Müdürü Roj Girasun, hak ihlalleri konusunda 90'lı yıllarla bugün ortasında çok önemli benzerlik bulunmasını çarpıcı olarak kıymetlendirdi. Girasun, bu mevzuda elde ettikleri sonuca ait şu bilgileri verdi:

"90'larla bugün Türkiye'de genel insan hakları karnesini sormuşuz, devletin insan hakları karnesini, Türkiye'nin insan hakları karnesini sorduk. 90'larla bugün ortasında çok büyük bir farklılık görünmüyor. Çok misal formda seyrediyor durum. Bu da Türkiye'nin 90'lardan bugüne aslında Kürt toplumunda insan hakları karnesinin hala zayıflarla dolu olduğunu gösteriyor."

En az ve en çok güvenilen kurumlar

Araştırmada iştirakçilere, "Sizce Türkiye'de hakları en çok ihlal edilen küme hangileridir?" sorusu da soruldu. İştirakçiler bu soruya en çok "kadınlar, Kürtler ve çocuklar" formunda yanıt verdi. Raporda, bayan iştirakçilerin bu soruya Kürt kimliğinden evvel bayan kimliğini öne çıkararak karşılık verdiği, erkek iştirakçilerin ise Kürt kimliğini tercih ettiği vurgulandı. İştirakçiler en çok hak ihlali oluşturan aktörleri ise "devlet, erkek ve yargı" olarak sıraladı.

Araştırmada iştirakçilerin en az sırasıyla mahkemeler, Cumhurbaşkanı ve TBMM'yi, en çok ise sivil toplum örgütleri, barolar ve Birleşmiş Milletler'i sağlam buldukları ortaya çıktı. Raporda, kurumlara duyulan güvenirliğin de iştirakçilerin siyasi parti oy tercihlerine nazaran bariz halde değişikliklik gösterdiği vurgulandı.

Hangi durumlar hak ihlali oluşturuyor?

İştirakçilerin yüzde 77,5'i ana lisanda eğitim ve hizmet alamamanın insan hakkı ihlali olduğunu düşünürken yüzde 55,5'i ise kamu çalışanı alımında güvenlik soruşturmasının hak ihlali olduğunu savundu. Araştırmaya katılan her 3 şahıstan 2'si de Covid-19 aşısı olmamayı insan hakları ihlali olarak kıymetlendirdi.

İştirakçilerin yüzde 81'i okullarda "Andımız" metninin okunmak zorunda olunmasını, yüzde 70'i ise "Kürdistan" diyen bir kişinin tutuklanmasını insan hakları ihlali olarak gördüğünü söyledi.

İştirakçilerin yüzde 71,9'u devlet sırlarını halkın yararına haber yapan gazetecilerin tutuklanmasını hak ihlali olarak değerlendirirken yüzde 66,5'i Diyarbakır Cezaevi'nin müzeye dönüştürülmesini, yüzde 59,1'i medyanın insan hakları ihlallerini yansıtmadığını düşündüğünü söyledi. Raporda, iştirakçilerin yüzde 67'sinin cemevlerinin ibadethane olarak kabul edilmesini desteklediği, yüzde 13'ünün ise desteklemediği belirtildi.

Felat Bozarslan / Diyarbakır

© Deutsche Welle Türkçe